Zamek Królewski na Wawelu
lokalizacja: Wawel 5
Wzgórze wawelskie to skała jurajska nad Wisłą około 228 m n.p.m. Na nim znajduje się jeden z najcenniejszych na świecie zespołów zabytkowych. W jego skład wchodzi: zamek królewski, katedra krakowska, forty.
Katedra krakowska świętych Stanisława i Wacława na Wawelu to świątynia koronacyjna i nekropolia królów. Około 1000 r. w chwili utworzenia diecezji krakowskiej na wzgórzu rozpoczęto budowę kilku kościołów. Powstała wówczas częściowo zachowana rotunda Najświętszej Panny Marii. Z katedry (XI-XII w.) zachowała się części wieży Srebrnych Dzwonów i krypta św. Leonarda (miejsce spoczynku królów i wybitnych rodaków, m.in. Władysława Sikorskiego i Józefa Piłsudskiego). Pierwsza katedra została zniszczona w 1038 r. Drugą wybudowano w latach 1090-1142. Do dziś zachowały się: krypta Leonarda i wieża zegarowa. Po pożarze w 1305 r. katedra została częściowo rozebrana. W 1320 r. biskup Nanker rozpoczął kolejną budowę. Katedra powstała w XIV w. za panowania Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, utrzymana jest w stylu gotyckim. Konsekracja miała miejsce 28 marca 1364 r. Katedra krakowska została zbudowana z cegły i białego kamienia wapiennego. W środku znajduje się trumna św. Stanisława, sarkofagi królewskie: Kazimierza Jagiellończyka dłuta Wita Stwosza, Biblioteka Kapitularna i Skarbiec. W jednej z naw znajduje się dzwon „Zygmunt”.
Dzwon Zygmunt został ufundowany przez Zygmunta Starego w 1520 r. To największy dzwon w Polsce. Został odlany w 1520 r. przez norymberskiego ludwisarza Jana Bahama. Średnica dzwonu 2,5 m, obwód 8 m, wysokość 2 m. Waży około 9 ton, a jego serce zawieszone jest na paskach z wielbłądziej skóry i waży 300 kg. Dzwon bije w największe święta kościelne, narodowe oraz ważne wydarzenia.
Kaplica Zygmuntowska to jeden z najpiękniejszych zabytków renesansowej sztuki włoskiej. Powstała za panowania króla Zygmunta Starego w latach 1517-33 wzniesiona przez włoskiego artystę Bartłomieja Berrecciego. Wewnątrz znajdują się nagrobki Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki oraz stary ołtarz. Kaplica ma pozłacaną kopułę.
Zamek królewski - w XI-XII w. był tu romański zameczek, w XIV w. za panowania Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego zbudowano budowlę gotycką. W I połowie XVI w. Zygmunt Stary wzrósł w tym miejscu renesansowy zamek. Budową kierowali: Franciszek Florentczyk i Bartłomiej Berrecci. Po pożarze w 1595 r. z budowli zostało tylko północne skrzydło. Najpiękniejszą częścią zamku jest trójkondygnacyjny dziedziniec. Od wschodu stoją gotyckie pozostałości wieży Jordanka, Duńskiej, Kurzej Stopy. Wśród eksponatów trzeba wymienić miecz koronacyjny „Szczerbiec”. Muzeum katedralne na Wawelu otworzył kardynał Karol Wojtyła na kilka dni przez konklawe w 1978 r.
Baszta Senatorska z XV wieku zwana Lubranka, tu więziono senatorów.
Baszta Tęczyńska - za czasów Jagiełły był tu zwierzyniec.
Baszta Szlachecka - więziono w niej szlachciców.
Baszta Panieńska - więziono w niej panny.
